Dyskryminacja osób niepełnosprawnych (łac. discriminatio - 'rozróżnianie') jest to forma wykluczenia społecznego, polegająca na nieuzasadnionym różnicowaniu praw oraz nierównym traktowaniu osób niepełnosprawnych. Osoby z niepełnosprawnością wciąż są w Polsce dyskryminowane. W wielu obszarach codziennego życia nie mają takich samych warunków, możliwości ani szans rozwoju, jak osoby zdrowe. Choć istnieją odpowiednie regulacje prawne i przepisy, w praktyce osoby te nie są traktowane na równi z innymi.

Praktyki dyskryminacyjne osób niepełnosprawnych naruszają zasadę równego traktowania, a także zasadę przyrodzonej godności i wartości osoby ludzkiej.

Podstawowe regulacje stanowiące o równym traktowaniu i zakazie dyskryminacji w prawie międzynarodowym i wspólnotowym:

• Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 13 grudnia 2006 r. (rezolucja nr 61/106),
• Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. w sprawie ustanowienia Ogólnych Ram dla Równego Traktowania przy Zatrudnianiu i Wykonywaniu Zawodu (Dz. U. WE L 303/16)

Akty prawne zakazujące dyskryminacji między innymi ze względu na niepełnosprawność w prawie krajowym:

• Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze  zm.),
• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.),
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.),
• Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. z 2010 r. Nr 254, poz. 1700),
• Uchwała Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (M. P. z 1997 r. Nr 50, poz. 475 ze zm.)

Dyskryminacja osoby niepełnosprawnej może przejawiać się w sposób bezpośredni lub pośredni.

Dyskryminacja bezpośrednia osoby niepełnosprawnej występuje, gdy traktuje się ją mniej korzystnie niż traktuje się lub traktowano by osobę zdrową w porównywalnej sytuacji. Może być to wyłącznie hipotetyczna sytuacja, która może zdarzyć się, a nie musi.

Dyskryminacja pośrednia osoby niepełnosprawnej ma miejsce wtedy, gdy taka osoba ze względu na swoją niepełnosprawność na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania znajduje się lub mogłaby znajdować się w niekorzystnej sytuacji.

W myśl art. 11³ Kodeksu Pracy zarówno dyskryminacja pośrednia jak i bezpośrednia w zatrudnieniu wobec osób niepełnosprawnych jest niedopuszczalna.

Na mocy art. 8 ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania, zakazane jest dyskryminowanie osób niepełnosprawnych w następujących sytuacjach:

• podejmowania kształcenia zawodowego, w tym dokształcania, doskonalenia, przekwalifikowania zawodowego oraz praktyk zawodowych,
• podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, w tym w szczególności w ramach stosunku pracy albo pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej,
• przystępowania i działania w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz samorządach zawodowych, a także korzystania z uprawnień przysługującym tym członkom,
• dostępu do warunków korzystania z instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oferowanych przez instytucje rynku pracy oraz instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy oferowanych przez inne podmioty działające na rzecz zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich i przeciwdziałania bezrobociu.

Dyskryminacją negatywną jest również:

• Molestowanie osoby niepełnosprawnej, które objawia się każdym niepożądanym zachowaniem, zmierzającym do naruszenia lub naruszającym godność osoby fizycznej i stwarzającym wobec niej zastraszającą, wrogą lub poniżającą, upokarzającą lub uwłaczającą atmosferę. Przykładem molestowania może być zachowanie polegające na wyrażaniu się na temat wyglądu osoby niepełnosprawnej w niestosowny sposób, dotykanie, głaskanie czy poklepywanie.

• Zachęcenie innej osoby do naruszenia zasady równego traktowania;

Osoba, która czuje się, że wobec niej została naruszona zasada równego traktowania może zwrócić się o pomoc do:

• Rzecznika Praw Obywatelskich - www.rpo.gov.pl
• Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania - www.rownetraktowanie.gov.pl
• Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych - www.niepelnosprawni.gov.pl
• Pełnomocnika Prezydenta Miasta Poznania do spraw Osób Niepełnosprawnych

Aby zapewnić zasadę równego traktowania osób niepełnosprawnych pracodawca na mocy art. 5 Dyrektywy Rady z dnia 27 listopada 2000 r. w sprawie Ustanowienia Ogólnych Ram dla Równego Traktowania przy Zatrudnieniu i Wykonywaniu Zawodu (2000/78/WE) zobowiązany jest zapewnić rozsądne dostosowanie.

Oznacza to, że pracodawca powinien podjąć odpowiednie środki, aby umożliwić osobie niepełnosprawnej dostęp do zatrudnienia, wykonywania pracy lub awansowania. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy środki nakładałyby nieproporcjonalne obciążenia na pracodawcę. Należy pamiętać, że obciążenie to nie będzie nieproporcjonalne, jeżeli zostanie ono wystarczająco zrekompensowane środkami stosowanymi w ramach polityki w zakresie niepełnosprawności danego państwa członkowskiego.  W myśl tego przepisu pracodawca ma obowiązek zapewnić osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy w ramach posiadanych przez siebie środków. Jednakże, gdyby były one  zbyt wielkim kosztem, to ma obowiązek zwrócić się do państwa o przyznanie środków, np. złożyć wniosek o refundację kosztów wyposażenia  stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej.